De Sint-Johannes de Doperkerk

In de volksmond: De St. Jan

De Sint-Johannes de Doperkerk is een rooms-katholieke kerk in Kaatsheuvel, aan de Hoofdstraat. De architect is Cornelis van Hoof (1862-1952). In 1909 is begonnen met de bouw en in 1912 is de kerk ingewijd. 

Oorsprong en die van de naamdrager

Deze kerk is gebouwd in 1913 als neogotisch ontwerp door de bekende Tilburgse architect Cornelis van Hoof die, naast huizen, ook kerkelijke gebouwen ontworpen heeft. Zo zijn van hem bekend het klooster in Simpelveld, diverse huizen in Tilburg, de voorkant van de Heikese kerk van Tilburg (de kerk bij de schouwburg), de Laurentiuskerk in Ulvenhout, de schoolmeester-woning in De Moer, maar ook de Theresiaschool in Kaatsheuvel.

De bouw van de Sint Jan kostte destijds ƒ168.000,- 20% duurder dan begroot hoewel er gebruik gemaakt werd van stenen, tegels en delen van het interieur van de ernaast gelegen Waterstaatskerk. De nieuwe Sint Jan werd gebouwd omdat Kaatsheuvel erg hard groeide. Het dorp telde namelijk inmiddels 5.000 inwoners en had een rijk katholiek leven.

Afbeelding: De Waterstaatskerk, gebouwd in 1836. Dit is het eerste stenen kerkgebouw van Kaatsheuvel. Deze kerk stond links van de pastorie en is gesloopt in 1914.thans staat op deze plaats het patronaatsgebouw waar tegenwoordig Van Gorp uitvaarten in gevestigd is.

De naam van de kerk staat in ere van Johannes de Doper (De naam Johannes (Ἰωάννης) is de vergriekste vorm van het Hebreeuwse יוחנן (Jochanan) dat 'Jahweh is genadig' betekent.). Hij was ten tijde van Jezus een boeteprediker in de woestijn van Juda. Hij doopte mensen met water om hen van zonden te reinigen. Hij was de eerste mens die Jezus aanwees als de Messias, de langverwachte redder van het volk van Israël. Daarom wordt hij de Voorloper van Christus genoemd. Johannes werd onthoofd op last van een koning die hij van overspel had beschuldigd. Hij is een van de grootste heiligen van de katholieke en orthodoxe Kerk.

De voorganger

In de late middeleeuwen werd er in Loon op Zand gekerkt en in Sprang, tot dat de kerk van Sprang in 1609 in protestantse handen kwam.

De katholieken van Kaatsheuvel konden nu in een boerderij naar de kerk op de plek waar nu de Nieuwe Markt is.

Die eeuw werd de katholieke kerkgang door de protestanten verboden.

Pas in 1736 mochten katholieken weer kerken bouwen, maar wel met beperkingen. Zo ontstonden de schuurkerken, zo genoemd omdat er geen torens en ramen in mochten zijn. De schuurkerk van Kaatsheuvel stond op de plek waar nu het parochieel centrum staat.

Uiteindelijk werd pas in 1835 de eerste stenen kerk gebouwd: de Waterstaatskerk, zo genoemd omdat het ministerie van Waterstaat zeggenschap had over het ontwerp. Deze kerk was aan Sint Jan de Doper gewijd.

Van de Augustijnerkerk in Hasselt werden in 1840 twee altaren gekocht.

Afbeelding links: Een schuurkerk te Loon op Zand.

In 1911 opperde pastoor Völker plannen voor nieuwbouw. ''De oude kerk van 1836 was zo klein dat de mensen als haringen in een ton zaten'', zei Jan Beerens in 1978. Architect Cornelis van Hoof werd uitgenodigd om het ontwerp te maken. In 1912 werd met de bouw aan de andere kant van de pastorie begonnen.

Op 5 juli 1913 werd de kerk, die naast de Waterstaatskerk stond, ingewijd. 

In de oorlog van 1914-1918 herbergde de oude kerk nog de paarden en houwitsers van de in Kaatsheuvel ingekwartierde soldaten. De oude kerk werd toen al gebruikt als paarden- stal voorhet leger. In 1915 werd die afgebroken. De kerkbanken waren destijds al in de nieuwe Sint Jan gebruikt. In 1920 kwamen er toch maar nieuwe banken die in 1955 weer vervangen werden.

Ten einde van de Tweede Wereldoorlog raakte ook de Sint Jan beschadigd, vooral aan de twee hoge torens (met name aan de dakbedekking). Als je tegenwoordig naar het kerkhof loopt en je kijkt naar de toren dan zijn er nog inslagen te zien. De restauraties hiervan namen meerdere jaren (werkelijk decennia) in beslag, mede door de schaarse toekenning van subsidies. Vanaf de naoorlogse jaren werd er zo nu en dan aan de beschadigde kerk geklust, met grotere stappen in 1957, 1961, 1962 en het hoogtepunt in 1969.

In de jaren '90 hebben Joop de Brouwer, Piet de leur en Jurgen van Wanrooij het haantje en de kerkkruizen gerestaureerd.

Afbeelding hierboven: Restauratie van de rechtertoren van de Sint Jan is bijna voltooid, november 1969.

Tegenwoordig

In 1975 werd de hele kerk vernieuwd. Zo kwam er een podium voor het altaar, de zitplaatsen werden teruggebracht van 1200 naar 750 zitplaatsen. De overgebleven 20 jaar oude banken werden verkocht en met dat geld werd de nieuwe centrale verwarming aangelegd.
Een ander deel werd gebruikt als lambrizering in de beide zijbeuken.

Direct na het onttrekken aan eredienst van de St. Jozefkerk in Kaatsheuvel in januari 2005 werd de linkerzijbeuk in de Sint Jan ingericht als St. Jozefkapel als eerbewijs aan de parochianen, die voor de fusiedatum van 1 januari 2002 de St. Jozefparochie vormden.
In deze ruimte vinden regelmatig vieringen plaats voor een kleine groep mensen.

Het gebouw zelf

Het is een neogotische kruisbasiliek met dubbeltorenfront en een dubbelingangsportaal met wimberg. De torens zijn ongeveer 59 meter hoog en worden bekroond door naaldspitsen, de kerk zelf is 70 meter lang en 40 meter breed. De kerk heeft een rond gesloten koor net als de transepten. Het interieur van de kerk wordt gedekt door een geel stergewelf. In de kerk zijn ook gebrandschilderde ramen. De kerk heeft een houten triomfkruisbeeld daterend uit 1750. De kruiswegstaties in de zijbeuken zijn uit 1890. De kerk is in 2009 gerestaureerd en wordt tot op heden gebruikt door de parochie Kaatsheuvel.

De Sint Jan is qua oppervlakte na de Sint Jan in Den Bosch de grootste kerk van hun bisdom.

 

Op het plein voor de kerk werd in 1921 een Heilig Hartbeeld van Jan Custers geplaatst.

De pastoors

Tussen 1796 en 1999 zijn er in de St. Jan elf pastoors geweest.

Tot 1796 vielen de katholieken van Kaatsheuvel onder de pastoor van Loon op Zand, hoewel er vanaf 1736 wel HH. Missen werden opgedragen in de Kaatsheuvelse schuurkerk. Omdat de bevolking van Kaatsheuvel toenam en groter werd dan die van Loon op Zand, waren er al eerder pogingen ondernomen om een eigen parochie met eigen pastoor te krijgen. Zonder resultaat.

Met de komst van de Fransen in 1795 veranderde er veel voor de katholieken in Nederland; er komt meer godsdienstvrijheid.
En in 1796 werd de Kaatsheuvelse parochie opgericht. De eerste pastoor wordt Adriaan Huijgens, die op dat moment pastoor was in Loon op Zand.

Op 2 september 2012 werden de graven van enkele oud pastores na de restauratie hiervan plechtig gezegend door pastoor Groos.


Pastoors van de Sint Jan:

1. Adriaan Huijgens, 1750 – 1831, 35 jaar pastoor tussen 1796 en 1831
2. Cornelis Zoethout, 1793 – 1853, 22 jaar pastoor tussen 1831 en 1853,
3. Joannes van Beek, 1804 -1864, 11 jaar pastoor tussen 1853 en 1864
4. Joannes van Mierlo 1820 – 1870, 6 jaar pastoor tussen 1864 en 1870
5. Cornelis Janssens, 1824 – 1889, 19 jaar pastoor tussen 1870 en 1889
6. Joannes de Bont, 1839 – 1900, 11 jaar pastoor tussen 1889 en 1900
7. Joannes Nielen, 1856 – 1901, 10 maanden pastoor tussen 1900 en 1901
8. Wilhelmus Völker, 1856 – 1934, 33 jaar pastoor tussen 1901 en 1934
9. Adrianus van den Brekel, 1876 -1956, 20 jaar pastoor tussen 1934 en 1954
10. Pius van de Spijker, 1903 – 1988, 19 jaar pastoor tussen 1954 en 1973
11. Herman Smarius, 1923 – 1999, 25 jaar pastoor tussen 1973-1999
12. Jan Groos, pastoor tussen 1999 -1 juni 2020


Daarna werd de kerk onderdeel van de Parochie Kaatsheuvel en eind 2012 onderdeel van de Parochie H. Willibrord.

Bronnen: