De Heilige Martelaren van Gorcumkerk

In de volksmond: "de Kerk aan den Berndijk"

De Heilige Martelaren van Gorcumkerk (in het kort "de Martelaren van Gorcumkerk) is een parochiekerk in de tot de Noord-Brabantse gemeente Loon op Zand behorende plaats Kaatsheuvel, gelegen aan de Erasstraat 8. De kerk wordt ook wel ''de Kerk aan den Berndijk'' genoemd.

Oorsprong en die van de naamdrager

In Kaatsheuvel bestond al de Johannes de Doperparochie. Een nieuwe kerk werd gesticht voor de buurtschap Berndijk en was oorspronkelijk bedoeld als hulpkerk van de Johannes de Doperparochie, bediend door een kapelaan. Reden was, aldus de stichtende pastoor, J.C. de Bont, om een bastion te vormen tegen het oprukkende protestantse geloof. In de omgeving van Kaatsheuvel had men maar liefst vijf protestantse kerken gebouwd. De reden daarvan was overigens dat in de nabijgelegen Langstraat vanouds veel protestanten woonden. Vanwege de strijdbare instelling van de pastoor werd gekozen voor de wijding van de nieuwe kerk aan de Martelaren van Gorcum, die eveneens pal stonden voor hun geloof.

Die ''Martelaren van Gorcum'' waren negentien katholieke religieuzen en seculiere priesters die om hun geloof door de watergeuzen in 1572 zijn vermoord in Den Briel.

 

Tijdens de Opstand werd door de geuzen op 26 juni 1572 de stad Gorinchem ingenomen. Hoewel door de bezetters (die in alliantie met Willem van Oranje stonden) geloofsvrijheid was toegezegd, werden zeventien priesters, zowel seculieren als regulieren, alsmede twee lekenbroeders, gevangengenomen en gefolterd. Op 9 juli 1572 werden zij bij Den Briel opgehangen in een turfschuur die aan een vernietigd klooster toebehoorde; vervolgens werden hun lichamen verminkt. Andere priesters vonden de dood op de brandstapel op de Grote Markt van Den Briel. Een belangrijk deel van de relieken van de martelaren bevindt zich in de Sint-Niklaaskerk aan de Boterstraat in Brussel (België).

In 1675 werden de martelaren zalig verklaard. In 1867 nam Pius IX hen op in het officiële Romeinse martyrologium (de lijst van heilige martelaren) na hen op het Sint-Pietersplein heilig te hebben verklaard.

De opkomst van de kerk

Zoals hiervoor al werd benoemd werd van 1894 tot 1895 ''de kerk van den Berndijk'' niet als parochiekerk gebouwd, maar als hulpkerk van de parochie Kaatsheuvel. Die parochie telde toen ruim 3300 communicanten en werd bediend door een pastoor met drie kapelaans. Pastoor J.C. de Bont voelde zich bedreigd: in de omgeving van Kaatsheuvel waren er vijf protestantse kerken en er was een zesde in aanbouw. De enige katholieke kerk in Kaatsheuvel, de ‘Johannes de Doper’, was te klein om alle katholieken te kunnen herbergen., maar niet versleten.

Op 13 oktober 1897 werd de oprichtingsakte van Berndijk voorgelezen en A.J.M. Sweens, kapelaan te Kaatsheuvel, als pastoor van de nieuwe parochie geïnstalleerd, de kerk werd verheven tot zijn eigen parochiekerk. In november 1895 was hij al door deken-pastoor J. Wijne van Waspik als kandidaat aan de bisschop voorgedragen.  In 1898 werd een aantal min of meer verplichte devotiebroederschappen opgericht, maar ook een afdeling van de Vincentiusvereniging. Sweens probeerde het ook met de ‘Erewacht van het Heilig Sacrament’.

Tegenwoordig

Op 1 januari 2002 zijn drie parochies, te weten de H.H. Martelaren van Gorcum in Kaatsheuvel West (deze kerk), de Sint Jan in Kaatsheuvel Centrum en de Sint Jozef in Kaatsheuvel Oost tot één parochie samengevoegd. Ook werd de kerk dat jaar geklasseerd als Rijksmonument. Nabij de kerk ligt een kerkhof waarop zich een neoromaanse kapel bevindt.

De R.K. kerk van de H.H. Martelaren van Gorcum te De Lier is in 2006 gerestaureerd en verbouwd. In de uit 1930 daterende kerk is het Vermeulen-orgel uit 1956 vervangen door een orgel uit 1962 dat door de firma Adema-Scheurs was gebouwd voor de inmiddels gesloten R.K. Sint Josephkerk van Kaatsheuvel. Zondag 12 november 2006 is het nieuwe orgel in de gerestaureerde kerk officieel in gebruik genomen.

Echter bracht het jaar 2023 een minder fijn bericht met zich mee voor de parochie;

''Een vervelende mededeling voor de parochianen, maar voor dergelijk nieuws is nooit een goed moment, zegt Luijckx. Deze kerst wordt de laatste kerst in de kerk aan de Erasstraat. De eerste helft van 2024 blijft de Martelaren van Gorkum zeker nog open voor vieringen, huwelijken, dopen en uitvaarten. ,,Maar uiterlijk tegen het einde van het jaar zal de kerk aan de eredienst worden onttrokken.''

Het gebouw zelf

Het betreft een bakstenen neoromaanse basilicale kruiskerk, ontworpen door Pier Stornebrink (1853-1910). De voorgevel wordt geflankeerd door twee torens. Deze hebben een vierkante basis en een achthoekige bovenbouw. Het hoofdaltaar is van 1903 en werd vervaardigd door Jan Custers (1867-1942).

Bronnen: