Kaatsheuvel in de 14e Eeuw

In de 14e eeuw was er sprake van economische groei in Heerlijkheid Venloon, wat wij tegenwoordig kennen als Loon op Zand, Kaatsheuvel en de Moer.

De veengrond bleek zeer geschikt voor turfwinning. Turf was een grondsoort die als brandstof kon dienen om huizen te verwarmen. Het bewoonbare gebied van Venloon groeide steeds verder, waardoor er verschillende gemeenschappen ontstonden.

In 1396 werd op last van de Heer van Venloon Paulus van Haestrecht (ca. 1340-ca. 1402) de ''Turfvaart'' gegraven voor turftransport naar Den Bosch, Holland en Gelderland. De vaart liep van 's-Gravenmoer langs Capelle, Loon op Zand, Sprang, Baardwijk en Drunen naar Den Bosch. Het graven met primitieve hulpmiddelen nam lange tijd in beslag, zodat de initiatiefnemer de voltooiing ervan niet meer heeft mogen beleven. Zijn opvolger, zijn zoon Dirk van Haestrecht (ca. 1375-1439) plukte er de eerste vruchten van.

Méér dan twee eeuwen (omstreeks 1600) heeft de vaart gediend voor het turftransport en de vaart verzandde.

 

Geleidelijk aan het einde van 1300 verrezen er langs deze vaart simpele hutten van de turfstekers. De turfwinners werden keuterboeren: ze bezaten, naast hun werkzaamheden als turfsteker, een klein boerderijtje. Hun hoofdtaak was het turfsteken. Dit betekende dat de veengrond uit de grond moest worden getrokken, gedroogd, verwerkt en getransporteerd.

Deze hutjes en boerderijtjes vormden later het gemeenschap/kerkdorp Kaatsheuvel. Zowel Loon op Zand als Kaatsheuvel hebben eigenlijk hun eerste opkomst aan deze turfvaart te danken.

Een turfsteker poseert bij een stapel te drogen staande turfblokken. Plaats en datum onbekend. 

Op beeld

Hier is een video over een handmatige bewerking van turfgrond. Zo werd het gedurende de 14e eeuw ook geworven. Merk vooral het plakkerige, natte landschap en zompige grasvlakte die als een waterbed bewegen. Hier bestond het landschap van Kaatsheuvel gedurende die eeuw voornamelijk uit.

Film over Daguitstap "Groote Peel" - Zaterdag 27 augustus 2022.

Wat is ''turf''?

Turf is gedroogd veen dat als brandstof kan worden gebruikt.

In de moerassige veengebieden hadden afgestorven planten na honderden jaren een metersdikke veenlaag gevormd die men kon wegsteken of kon opbaggeren om het vervolgens te drogen te leggen op legakkers. De turf werd daarna met platbodemschepen, deels langs speciaal aangelegde wijken, naar de gebruikers gevaren.

Turf afkomstig uit hoogveen was in het algemeen van betere kwaliteit dan turf uit laagveen.

Waar werd turf voor gebruikt?

Als je afgegraven veen laat drogen, ontstaat turf. Dat kun je gebruiken als brandstof. In huis voor het stoken van kachels en om te koken. Maar ook in bakkerijen, bierbrouwerijen en in steenfabrieken werd turf gestookt.

Heerlijkheid Venloon, nu beter bekend als Loon op Zand, Kaatsheuvel en De Moer zorgde voor de turfbevoorrading van Brabantse Hertogdom, waaronder 's-Hertogenbosch, De landsheer en turfbaron Paulus van Haestrecht liet een turfvaart aanleggen, die een groot deel van De Langstraat in beslag nam.

 

Turf slaat CO2 op efficiënte wijze op, waardoor afgraven van turfgronden wordt ontraden. Omgekeerd, wanneer turf wordt verbrand, komt er een grote hoeveelheid CO2 vrij.

Sinds wanneer werd turf gebruikt als brandstof?

Het gebruik van veen als brandstof is erg oud. De Romein Plinius de Oudere beschreef in Naturalis historia dat de Chauken van modder ballen draaiden en die als brandstof gebruikten.

Met name toen in de middeleeuwen in Noordwest-Europa de stedelijke bevolking alsmaar bleef groeien en hout steeds schaarser werd, kwam turf op grote schaal als brandstof in gebruik. Niet alleen voor huisgebruik, maar ook door de ambachtslieden en bij industriële activiteiten.

Bestaat turfwinning nu nog?

Tegenwoordig is turfsteken verboden.

De winning van turf heeft aanzienlijke gevolgen voor het milieu, de vernietiging is verantwoordelijk voor tenminste 5% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. 

Het draagt ​​bij aan het verlies van waardevolle habitats, verstoort ecosystemen, laat koolstofdioxide vrij in de atmosfeer en verslechtert de waterkwaliteit.

Bronnen: